تاریخ هنر ایران - درس هشتم - هنر و تمدن ایران در سده های اول تا سوم هجری

عماد ربیعی دوم گرافیک

ظهور و پیدایش اسلام دگرگونی زرفی در زندگی سیاسی اقتصادی و مذهبی داشت چرا که دین اسلام صاحب اندیشه و شعار مبارزه با زورگویان بود
استقرار کامل فرهنگ اسلامی در ایران در این دوره بنا به دلایل اجتماعی سیاسی و اقتصادی بسیار چشمگیر است
در ائاخر سده دوم هجری روش های ساخت جدیدی که در ادامه سنت معماری ساسانی بود توانست اثار ویژه ای را در معماری اسلامی ÷دید اورد ضرورت نیاز به معماری با کاربرد جدید توانست اثار منحصر به فردی از جمله مسجد مدرسه ارامگاه و..... را بر اساس نیاز دوران اسلامی به وجود اورد هنرهای دیگر از جمله سفال نقاشی فلزکاری و خوشنویسی و کتاب مورد توجه قرار گرفت
نظام معماری اسلامی همان گونه که اشاره شد مستقیما ریشه در سنت ساسانی داشته است و از همان اغاز برخی از کاخ ها و اتشکده های ساسانی بدون هیچ گونه اصلاح و تغییری به مسجد تبدیل شده است
از نمونه های شاخص این تبدیل میتوان به ایوان مدائن در تیسفون اتشکده باستانی مسجد سلیمان و مسجد سنگی داراب گرد اشاره کرد
از کهن ترین مساجد شناخته شده در ایران می توان به تاریخانه دامغان مسجد فهرج یزد مسجد جامع شوش مسجد جامع سیراف و مسجد جامع اصفهان اشاره کرددر دوره اسلامی استفاده از اجر به دلیل سادگی و ایجاد ترکیب های متفاوت همواره ترجیح داده میشد زیرا اجر از چوب با دوام تر و از سنگ ارزان تر بوددر سده سوم هجری توجه خاصی به ساخت محراب در مساجد شد و این عنصر به بهترین وجهی در سده های بعد مورد بهره برداری قرار گرفت
عنصر های دیگری که مورد توجه قرار گرفت ساخت ارامگاه های گنبد ÷وش است که ریشه در اتشکده های ساسانی دارد قدیمی ترین انها امیر اسماعیل سامانی است که الهام بخش ساختار ارامگاه ها در سده های بعدی شد
سفالگری بینگر کهنترین و فراگیر ترین هنر ایرانی در همه اعصار بوده و شاید بهترین سند و مدرک زندگی هنری ایران و دوران اسلامی میباشد
پیشرفت سفالگری دوره اولیه اسلامی بیشتر از فن سفالگری در دوره ساسانی استا در این سیر تحول لعاب های سبز و قهوه ای دوره ساسانی تداوم میابد اما به دلیل اهمیت بیشتر سفالگری و جایگزینی ان نسبت به فن فلز کاری در این زمان شیوه های تزیین یافته تر و ظریف تری در سفال ها پدید می اید
رایج ترین سفالینه در این دوره با رنگ های لاجوردی تیره روی پوشش سفید رنگ و همچنین رنگ ابی و سبز زمردی ارائه میشد اما تزیین زرین فام تحولی زیبایی شناسه در نگرش و هنر ایرانی است که کاملا تازه و نو به شمار می امد
خط کوفی به دست توانای یک هنرمند ایرانی به صورت خطی زیبا با ارزش تزیینی بسیار بالا درامد 
خط کوفی همچنان به عنوان خطی تزیینی به مدت 5 سده در نواحی مختلف به شیوه های گوناگون به کار می رفت
این خط به عنوان رایج ترین نقش تزیینی روی ظروف فلزی و سفالی پارچه و یا کتیبه ها مورد استفاده قرار گرفت یا سیر تحول خط از خط کوفی اقلام سته پدید امد که به خطوطشش گانه محقق ریحان ثلث نسخ رقاع و توقیع شهرت یافته اند
اثار پراکنده به ویژه دیوارنگاری های دوران حکومت های اسلامی اموی و عباسی یا نگاره هاغی سفالینه ها بیانگر تداوم سنت نقاشی از دوره ساسانی به دوره اغازین اسلامی است